10/09/2011

BƯỞI NĂM ROI - BÌNH MINH (VĨNH LONG)

Trên hành trình xuyên Việt, du khách có thể bắt gặp biết bao là hoa thơm trái ngọt trải khắp chiều dài đất nước, với đủ sắc màu độc đáo đem lại nhiều ngạc nhiên thú vị cho người đi khám phá… Chỉ riêng trái bưởi, nếu từ lâu ở miền Bắc đã từng nổi tiếng bưởi Đoan Hùng (huyện Đoan Hùng - Phú Thọ), bưởi Diễn (làng Phú Diễn, huyện Từ Liêm - Hà Nội), miền Trung với bưởi Phúc Trạch (huyện Hương Khê - Hà Tinh), bưởi Thanh Trà (Thừa Thiên - Huế), miền Nam với bưởi Biên Hòa (thành phố Biên Hòa - Đồng Nai)… thì trong chừng ba, bốn mươi năm trở lại đây, ở vùng đồng bằng sông Cửu Long lại nổi lên một loại bưởi mà nguyên cái tên đã nhuốm đầy huyền thoại ly kỳ như chính tính cách của người dân Nam bộ: bưởi “Năm Roi”.

Bưởi Năm Roi có màu vàng ngả xanh – Ảnh nguồn vinabooking.vn

Tương truyền một thương hồ gốc Hậu Giang khi dừng ghe ở Tân Châu (Châu Đốc - An Giang) đã tình cờ vớt được một trái lạ trôi trên sông. Trái có da màu vàng xanh, xé ra thì thấy một màu tép vàng mọng nước, nếm thử thấy vị ngọt thanh hơi chua, ông liền lấy hạt đem về quê ở Phú Hữu (chợ Mái Dầm, huyện Châu Thành - Hậu Giang) để trồng. Sau chừng ba năm cây cho trái đợt đầu tiên, nhiều người biết chuyện đã ghé thăm chúc mừng và đến lúc này họ mới biết trái lạ ông lượm được năm xưa là “bưởi”. Sẽ chẳng có gì đáng bàn nếu bưởi này không có vị ngọt thoảng chua với mùi thơm hấp dẫn khác hẳn nhiều loại bưởi khác, nhiều người nghe tiếng đã tìm đến xin cây giống về trồng. Vậy là từ cây gốc ở xã Phú hữu, giống bưởi lạ đã nhanh chóng nhân giống và có mặt ở khắp xã cùng nhiều nơi khác ở vùng đồng bằng sông Cửu Long, đặc biệt ở các huyện Long Hồ, Trà Ôn và Bình Minh thuộc tỉnh Vĩnh Long.

Bưởi Năm Roi trên cù lao Lục Sĩ Thành (Trà Ôn) – Ảnh: nguồn nongnghiep.vn

Về cái tên “Năm Roi”, người dân huyện Bình Minh lưu truyền một giai thoại khá buồn… cười (!). Nguyên có một chủ vườn ở Bình Minh đã xin được một cây bưởi từ Phú Hữu về trồng được ba năm cũng vừa ra đợt trái tơ, ông quý lắm nên canh giữ khá cẩn thận chẳng khác gì việc để mắt đến cô con gái vừa độ tuổi cặp kê. Để tăng tính răn đe, ông còn đề ra hình phạt “năm roi” cho đám con cháu và người làm nào dám héo lánh đến gần hay làm hư hỏng những trái bưởi qúy của ông.

Một đêm, có chàng trai hẹn tâm tình với con gái “rượu” nhà ông ở ngoài vườn. Không may cho chàng trai khi đang lò dò đến điểm hẹn thì bị chủ vườn bắt gặp, anh đành nhận tội muốn vào vườn “xin” giống bưởi ngon và chịu đánh đòn để người tình khỏi bị liên lụy và chính anh cũng còn hy vọng được làm rể sau này. Từ sự kiện này, người địa phương đã gọi đùa giống bưởi này là “bưởi năm roi”, ngờ đâu lại sớm đi vào ca dao và trở thành tên gọi đầy nghi hoặc của một giống bưởi nhiều hệ lụy:

“Thà rằng nhận bưởi: năm roi,
Còn hơn ở vậy lẻ loi một mình…”

Bưởi Năm Roi bổ đôi – Ảnh: nguồn old.motgocpho.com

Bưởi Năm Roi có dáng hình quả lê, thân tròn, đầu hơi thon và có núm, lúc chín trái khá lớn với màu vàng ngả xanh, trọng lượng trung bình khoảng 1,3kg / trái. Loại bưởi này vỏ mỏng, ruột trắng, có nhiều múi màu vàng nhạt, mọng nước nhưng ráo và dễ dàng tách múi, vị ngọt thanh hơi dôn dốt chua đặc biệt thơm ngon và không có hạt hoặc chỉ ít hạt lép nhỏ. Ban đầu do cần bưởi bán vào dịp tết nên người nông dân phải trồng mùa nghịch, về sau họ đã biết cách điều chỉnh sinh học để cây bưởi ra trái theo ý muốn nên du khách có thể thưởng thức bưởi Năm Roi hầu như quanh năm. Theo kinh nghiệm của nhà vườn, bưởi sau khi hái để khoảng 10 – 20 ngày cho trái sắc lại sẽ ăn ngon hơn.

Bưởi Năm Roi dễ dàng tách múi – Ảnh: nguồn muare.vn

Tuy có nguồn gốc từ huyện Châu Thành - Hậu Giang nhưng bưởi Năm Roi đã tỏ ra thích nghi với đất ngọt phù sa ở vùng bên sông Hậu, đặc biệt xã cù lao Mỹ Hòa (huyện Bình Minh - Vĩnh Long) đã trở thành vùng chuyên canh bưởi Năm Roi với 1.220ha đạt tỷ lệ trên 80% đất sản xuất cho sản lượng khoảng 40.000 tấn trái / năm. Bưởi năm Roi Bình Minh đã trở thành loại đặc sản nổi tiếng của vùng đồng bằng sông Cửu Long, được Cục Sở hữu trí tuệ chấp nhận đăng ký vùng chỉ dẫn địa lý từ ngày 2-7-2008 gồm các xã Mỹ Hòa, Mỹ Thuận, Đông Bình, Đông Thành, Đông Thạnh, Thuận An và thị trấn Cái Vồn thuộc huyện Bình Minh.

Ảnh: nguồn hoaquaonline.com

Cũng trong năm 2008, qua nhiều lần đánh giá nghiêm ngặt, ngày 19-9-2008 Tổ chức thẩm định đánh giá tiêu chuẩn quốc tế (SGS) tại Việt Nam đã chính thức cấp cho Hợp tác xã sản xuất và tiêu thụ bưởi Năm Roi Mỹ Hòa chứng nhận đạt tiêu chuẩn Global G.A.P (Global Good Agricultural Pratices - Thực hành nông nghiệp tốt toàn cầu) với 26 hộ tham gia trên diện tích 23,49ha. Đây là tiêu chuẩn về thực hành nông nghiệp tốt trong quá trình sản xuất, thu hoạch và xử lý sau thu hoạch, đáp ứng điều kiện khắt khe về xuất khẩu, là tấm thông hành để bưởi Năm Roi đi vào những thị trường khó tính như EU, Mỹ…

Ảnh: nguồn tiepthinongsanviet.org.vn

Điểm đáng lưu ý là chứng nhận Global GAP chỉ có thời hiệu trong một năm và mặc dù đã được ân hạn thêm sáu tháng, Hợp tác xã sản xuất và tiêu thụ bưởi Năm Roi Mỹ Hòa vẫn tỏ ra lúng túng và thiếu năng động trong việc bỏ ra gần 9.000USD để gia hạn dù rằng Sở Khoa học & Công nghệ đã sẵn sàng hỗ trợ 5.000USD. Lý do là bởi Hợp tác xã đang trong tình trạng mất cân đối do những bất minh về tài chánh và được điều hành theo kiểu “hai lúa” đã dẫn đến mất đoàn kết nội bộ khiến các xã viên rút ra hầu hết, đang khi giá bán giữa xuất khẩu và tiêu thụ nội địa cũng chỉ chênh lệch chừng 1.000VNĐ / kg so với những đòi hỏi quá nghiêm ngặt của Global GAP cũng là một yếu tố khiến người nông dân không mấy mặn mà với chứng nhận này.

Ảnh: nguồn tinkinhte.com

Cũng đáng mừng là chính quyền huyện Bình Minh đã vào cuộc với quyết tâm giữ thương hiệu bưởi Năm Roi và cứu nông dân, chỉ đạo chấn chỉnh và tái cấu trúc Hợp tác xã theo đúng thủ tục, lập hồ sơ để tái công nhận đạt tiêu chuẩn Global GAP nhằm bảo vệ thương hiệu bưởi Năm Roi. Bên cạnh nỗ lực của chính quyền, cũng còn những nỗ lực đáng trân trọng từ phía tư nhân, cụ thể Doanh nghiệp tư nhân chế biến rau quả xuất khẩu Hoàng Gia, đã đầu tư vùng nguyên liệu Global GAP với diện tích 18ha và được cấp chứng nhận vào tháng 9-2010, dự kiến tháng 9-2011 sẽ tiếp tục đầu tư vốn và đề nghị tái cấp chứng nhận Global GAP trên diện tích 32ha bưởi Năm Roi thuộc xã Đông Thành.

Ảnh: nguồn tiepthinongsanviet.org.vn

Rõ ràng để trái bưởi Năm Roi có điều kiện đi xa hơn, nhất thiết phải có sự liên kết chặt chẽ giữa Nhà nước - Doanh nghiệp - Nông dân. Có như vậy người nông dân mới yên tâm sản xuất với đầu ra và giá cả ổn định, doanh nghiệp mới mở rộng được thị trường, địa phương mới duy trì được thương hiệu và phát triển quốc kế dân sinh dựa trên những ưu thế nội tại mang sắc thái của từng khu vực… Hy vọng bưởi Năm Roi sớm qua cơn thử thách ngặt nghèo và phát triển bền vững, đem lại sức sống và niềm vui cho cả cộng đồng.

Mai Kim Thành