12/11/2010

TỈNH PHÚ YÊN

DƯ ĐỊA CHÍ

Năm 1557, vua Lê Thế Tông đã cử Lương Văn Chánh vào giúp Nguyễn Hoàng xây dựng vùng Thuận Quảng. Đến năm 1578 khi Chiêm Thành xâm lấn biên cảnh, chúa Nguyễn Hoàng đã cử Lương Văn Chánh đem quân đánh chiếm Thành Hồ (Tuy Hòa ngày nay). Từ năm 1597, Lương Văn Chánh đã chiêu tập lưu dân từ các vùng Thanh Nghệ, Thuận Quảng đến khẩn hoang lập ấp trên địa bàn Trấn Biên (từ Cù Mông đến Đèo Cả). Năm 1611, nhân sự quấy phá của Chiêm Thành, chúa Nguyễn Hoàng đã cử chủ sự Văn Phong đi chinh phạt, mở rộng vùng cát cứ đến tận khu vực tỉnh Phú Yên ngày nay, đặt thành phủ Phú Yên, lập hai huyện Đồng Xuân và Tuy Hòa. Tên Phú Yên được biết đến từ đó.

Trước năm 1975, tỉnh Phú Yên và thị xã Tuy Hòa là hai đơn vị hành chánh độc lập; sau ngày đất nước thống nhất, hai tỉnh Khánh Hòa, Phú Yên cùng ba thị xã Nha Trang, Cam Ranh, Tuy Hòa được sáp nhập thành tỉnh mới Phú Khánh, đến tháng 7-1989 được phân thành hai tỉnh Khánh Hòa và Phú Yên.

Tỉnh Phú Yên ngày nay có vị trí nằm giữa hai ngọn đèo Cả và Cù Mông thuộc miền duyên hải Nam Trung bộ, Bắc giáp Bình Định, Tây giáp Đắk Lắk và Gia Lai, Nam giáp Khánh Hòa và Đông giáp biển Đông. Trên một diện tích 5.045km², Phú Yên được phân thành 9 đơn vị hành chánh gồm 3 huyện miền núi Sông Hinh, Sơn Hòa, Đồng Xuân, 4 huyện đồng bằng ven biển Đông Hòa, Tây Hòa, Phú Hòa, Tuy An, thị xã Sông Cầu và thành phố tỉnh lỵ Tuy Hòa. Theo thống kê 1-4-2009, dân số Phú Yên có 861.993 người trong đó có trên 45.000 người thuộc 28 dân tộc thiểu số.

Thành phố Tuy Hòa

Ảnh: NGUYEN TRUNG – VnExpress.net (31.3.2010)

Với bề dày lịch sử 400 năm và cộng sinh gần 30 dân tộc gồm Kinh, Ba Na, Ê Đê, Chăm H’Roi… Phú Yên có một nền văn hóa đan xen nhiều sắc thái và giàu truyền thống với các làng nghề, các nét văn hóa đặc trưng của từng cộng đồng. Nơi đây còn bảo lưu nhiều giá trị văn hóa, từ hát tuồng, hát bài chòi, các làn điệu hò miền biển đến các lễ hội như đâm trâu, cồng chiêng, cầu ngư… Hàng trăm di tích lịch sử văn hóa được bảo tồn, trong đó có 13 di tích lịch sử văn hóa và thắng cảnh cấp quốc gia, đặc biệt phải kể đến đàn đá, kèn đá có niên đại cách nay khoảng 2.500 và 1.500 năm.

Nằm bên cửa sông Đà Rằng với cây cầu 21 nhịp dài nhất miền Trung (1.100m), thành phố Tuy Hòa cách Hà Nội 1.160km, Đà Nẵng 400km, Qui Nhơn 103km, Nha Trang 120km và thành phố Hồ Chí Minh 561km trên quốc lộ 1A. Từ các tỉnh, thành phố có thể đến Phú Yên thuận tiện không chỉ bằng đường bộ, đường sắt với trục giao thông xuyên quốc gia mà còn bằng cả đường hàng không với sân bay Tuy Hòa và đường biển với cảng Vũng Rô có thể đón các loại tàu trên 10.000 tấn. Hệ thống đường bộ càng thuận tiện với quốc lộ 1D nối Qui Nhơn và đường tỉnh 641 nối Vân Canh (Bình Định), quốc lộ 25 nối Gia Lai và đường tỉnh 645 nối Đắk Lắk được ví như cửa ngỏ ra biển của Tây nguyên.

TIỀM NĂNG & TRIỂN VỌNG

Trên một địa hình nhiều núi đồi, đồng bằng ven biển và hơn 189km bờ biển, nhiều nơi có núi dốc đổ ra sát biển đã chia cắt dãi đồng bằng tạo nên một Phú Yên đa dạng và phong phú, từ những vịnh, đầm mang vẻ đẹp độc đáo như vịnh Xuân Đài, Vũng Rô, đầm Ô Loan, Cù Mông… đến những bãi tắm đầy sức cuốn hút trải dài từ Bắc vào Nam như bãi Bàng, bãi Bàu, bãi Nồm, bãi Tràm, bãi Từ Nham, bãi Xép, bãi Long Thủy, bãi Môn… hay mũi Điện (mũi Đại Lãnh) là điểm cực Đông của dãi đất liền Việt Nam có ngọn hải đăng cao 110m được dựng từ năm 1890. Những gành đá và đảo nhỏ ven bờ như gành Đá Đĩa, gành Đỏ, gành Dưa, hòn Chùa, hòn Lao Mái nhà, hòn Yến, hòn Nưa… rất ấn tượng với những rạn san hô là nơi quần tụ của nhiều loài sinh vật biển. Tài nguyên biển cũng mang đến cho Phú Yên nguồn ẩm thực hấp dẫn, từ món cá ngừ đại dương được ưa chuộng ở thị trường châu Á, đến những món ăn được giới sành điệu tán thưởng như sò huyết đầm Ô Loan, ốc nhảy Sông Cầu, cua Huỳnh đế, ghẹ đầm Cù Mông, gỏi cá mương Tuy An, mắm cá thu Tuy Hòa…

Con đường ven bờ biển của thành phố Tuy Hòa sáng lung linh.

Ảnh: NGUYEN TRUNG – VnExpress.net (31.3.2010)

Ngược về phía Tây hoặc phía Nam, Phú Yên có nhiều thác, suối còn hoang sơ như thác Hòa Nguyên, thác Cây Đu, vực Phun, suối Mơ…, khu bảo tồn thiên nhiên Krông Trai rộng 22.290ha với nhiều loài động vật đặc hữu và quý hiếm, các công trình thủy điện Sông Hinh rộng 41km² và sông Ba Hạ rộng 53km² là những địa điểm du khảo hấp dẫn giữa núi rừng nguyên sinh, những nguồn nước khoáng nóng giàu thành phần hóa học như Phú Sen, Lạc Sanh, Trà Ô, Triêm Đức… thích hợp cho tắm chữa bệnh hay phục hồi sức khoẻ, khu bảo vệ rừng Bắc đèo Cả gồm núi Đá Bia có độ cao 706m gắn với truyền thuyết về cột mốc biên giới có từ thời Lê Thánh Tông, Vũng Rô trong kháng chiến chống Mỹ từng là bến của những con tàu không số nay được xếp di tích lịch sử cấp quốc gia…

Trong suốt thời gian dài, Phú Yên như nàng thôn nữ chân chất an phận trong lũy tre làng với những ưu thế trời ban – những thuận lợi về một ngư trường đầy tiềm năng và dải đồng bằng trù phú được xem như vựa lúa của miền Trung, ngành du lịch cũng tự bằng lòng với những “vẻ đẹp tiềm ẩn” mà quên đi bước phát triển tích cực. Chỉ đến khi cả nước rộn ràng khí thế “Việt Nam – điểm đến của thiên niên kỷ mới” thì du lịch Phú Yên mới kịp giật mình nhận chân thực tế và đang nỗ lực chuyển mình hòa nhập vào trào lưu chung. Hy vọng Phú Yên sẽ sớm thay da đổi thịt, đáp ứng được niềm kỳ vọng của bạn bè bốn phương…

Mai Kim Thành